Νομίζω πως οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει τη λέξη Φαρισαίος, ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τι ακριβώς σημαίνει και σε ποιους ανθρώπους αναφέρεται.
Υπάρχουν βεβαίως πολλές καταγεγραμμένες πληροφορίες σε βιβλία ιστορικά για αυτή την τάξη των ανθρώπων, αλλά και στην Καινή Διαθήκη, πολύς λόγος γίνεται. Περιληπτικά λοιπόν, σύμφωνα με τις πηγές αυτές, και κυρίως την Καινή Διαθήκη, οι Φαρισαίοι ήταν μια πολύ σημαντική θρησκευτική ομάδα, κατά την εποχή του Ιησού Χριστού και είχαν μεγάλη απήχηση στο λαό. Το όνομά τους έχει Αραμαϊκή προέλευση και σημαίνει «κεχωρισμένος». Πίστευαν στην αθανασία της ψυχής, τους διέκρινε η αυστηρή προσήλωση στην ακριβή τήρηση του γράμματος του Νόμου, και έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στην παράδοση των πρεσβυτέρων και στους εξωτερικούς καθαρμούς.
Όλα αυτά βεβαίως είναι χαρακτηριστικά που δείχνουν, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, ανθρώπους που αγαπούν το Θεό και θα έπρεπε να επαινούνται και να αποτελούν πρότυπο και παράδειγμα για τους άλλους. Αντιθέτως όμως, το όνομά τους έγινε συνώνυμο της υποκρισίας και παράδειγμα προς αποφυγήν.
Πως όμως και γιατί, άνθρωποι ζηλωτές, πιστοί με τόσο πάθος και αφιέρωση, έφθασαν να συνοδεύονται από έναν τέτοιο χαρακτηρισμό; Αφού η αφετηρία τους είναι σωστή και η πίστη τους ορθή, γιατί η συμπεριφορά τους να χαρακτηρίζεται υποκριτική;
Ο Ιησούς Χριστός, ο αυθεντικός κήρυκας και απόλυτος φορέας και εκφραστής της αγάπης, της ανοχής, της επιείκειας και της μακροθυμίας, στηλίτευσε δυναμικά την συμπεριφορά τους -όχι την πίστη τους- και απηύθυνε εναντίον τους εκείνα τα περίφημα «ουαί». Επέστησε δε ιδιαίτερα την προσοχή των μαθητών του, ώστε να μην επηρεαστούν, ούτε να υιοθετήσουν τη συμπεριφορά των Φαρισαίων λέγοντάς τους, «πρώτον προσέχετε εις εαυτούς από της ζύμης των Φαρισαίων, ήτις είναι υπόκρισις» (Λουκάς ιβ΄ 1). Με άλλα λόγια έδωσε το στίγμα και τη σημασία της γνήσιας και αυθεντικής πίστης, που πρέπει να εκδηλώνεται με μια αληθινή και ειλικρινή συμπεριφορά από τους δικούς του μαθητές, μακριά από κάθε υποκρισία.
Επέκρινε ο Κύριος τους Φαρισαίους διότι η θρησκευτικότητά τους ήταν επιφανειακή. Είχαν δηλαδή μορφή ευσεβείας την οποία φρόντιζαν να την επιδεικνύουν εμφατικά στους ανθρώπους, χωρίς όμως βαθειά και ουσιαστική σχέση με το Θεό. «πράττουσιν δε πάντα τα έργα αυτών δια να βλέπονται υπό των ανθρώπων … και να ονομάζονται υπό των ανθρώπων, Ραββί, Ραββί»
Καυτηρίασε επίσης την έπαρση, την αλαζονεία, την επικριτική και καταφρονητική συμπεριφορά τους έναντι των άλλων ανθρώπων, η οποία δυστυχώς εκπορεύεται, από την συνεπή εκτέλεση των εντολών του Θεού και των πατρικών παραδόσεων. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική πάνω σε αυτό είναι η στάση του αυτοδικαιούμενου θρησκευόμενου Φαρισαίου έναντι του αμαρτωλού και συντετριμμένου Τελώνη, όπως την περιγράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς (ιη΄ 9-14) «Ευχαριστώ σοι Θεέ, ότι δεν είμαι καθώς οι λοιποί άνθρωποι, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή και καθώς ούτος ο τελώνης. Νηστεύω δις της εβδομάδος, αποδεκατίζω πάντα όσα έχω». Βαθμολογεί ο ίδιος τον εαυτό του με άριστα και καυχάται ενώπιον του Θεού γιατί είναι συνεπής στην ελάχιστη και αυτονόητη υποχρέωσή του, όπως θα έπρεπε να είναι κάθε γνήσιος λατρευτής του Θεού. Όμως, γνωρίζεται χάρις εις τον δούλο που εκτέλεσε τα διαταχθέντα εις αυτόν; Όχι βέβαια! Έτσι και εσείς, λέγει ο Ιησούς, «όταν κάμητε πάντα τα διαταχθέντα εις εσάς, λέγητε, ότι δούλοι αχρείοι είμεθα, επειδή εκάμαμεν ό,τι εχρεωστούμεν να κάμωμεν» (Λουκάς ιζ΄ 9)
Και δυστυχώς δεν αρκείται μόνον στην αυτοπροβολή και την μεγαλειώδη αυτή διακήρυξη της «πνευματικότητάς του», αλλά καταδικάζει όλους τους άλλους, σαν να είναι αυτός ο ορισμένος, πληρεξούσιος του Θεού, κριτής.
Σύμφωνα λοιπόν με τις περιγραφές της Καινής Διαθήκης, την κατηγορία αυτών των ανθρώπων χαρακτηρίζει η αναντιστοιχία λόγων και έργων, μια ψευδής δηλαδή πνευματικότητα, το ενδιαφέρον για την εξωτερική τους κυρίως εικόνα, το έξωθεν δηλαδή του ποτηρίου, η έμφαση στα μικρά και η παράβλεψη των βαρύτερων εντολών του νόμου, όπως η κρίση, το έλεος και η πίστη καθώς και άλλες συμπεριφορές, όπως έλλειψη ταπεινοφροσύνης, εκμετάλλευση της ανάγκης των άλλων και άλλα που δεν συνάδουν με ανθρώπους του Θεού.
Θα μπορούσε, με μια φράση η συμπεριφορά αυτή, να χαρακτηρισθεί, ως επιτομή της θρησκευτικής αστοχίας και ο απόλυτος ορισμός της παταγώδους πνευματικής αποτυχίας!
Βεβαίως πρόθεση του παρόντος αναγνώσματος δεν είναι να γενικεύσουμε και με μόνο τον ονομαστικό προσδιορισμό να απαξιώσουμε ή ακόμη χειρότερα να κατακρίνουμε συλλήβδην κατηγορίες ή ομάδες ανθρώπων. Κάτι τέτοιο δεν είναι ούτε ορθό, ούτε και δίκαιο. Άλλωστε ανάμεσα και στους Φαρισαίους όπως και παντού, υπήρχαν και υπάρχουν άνθρωποι ειλικρινείς, με αγαθή πρόθεση, όπως ο Νικόδημος, ο απόστολος Παύλος, ο μέγας Διδάσκαλος Γαμαλιήλ, κ.α. Ο κάθε άνθρωπος όμως, είναι υπεύθυνος και υπόλογος απέναντι στο Θεό και δεν υπάρχει η δικαιολογία της συλλογικής ευθύνης.
Είναι προφανές ότι το μήνυμα το οποίο θέλει να δώσει, μέσα από αυτή την αναφορά του ο Ιησούς και μας αφορά όλους ανεξαιρέτως, είναι να μην εισχωρήσει στη ζωή μας η ζύμη της υποκρισίας. Αντίθετα, να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς και ευθείς, αληθινοί, απέναντι στο Θεό και στους ανθρώπους. Ο κίνδυνος αυτός είναι διαχρονικός και σαν χριστιανοί, αν δεν προσέξουμε, μπορεί να γίνουμε τυπολάτρες, να επαιρώμεθα για την πνευματικότητά μας, και ανεπαίσθητα να καταφρονούμε τους άλλους, που δεν είναι «τόσο ζηλωτές» όπως εμείς!
Η υποκρισία ήταν και είναι διάχυτη σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και διέπει τις καθημερινές σχέσεις των ανθρώπων. Καθημερινά βλέπουμε θλιβερούς ανθρώπους, υποκριτές, με προσωπεία σοβαρότητας, αυθεντίας, φιλανθρωπίας, συμπόνιας, ηθικότητας, δυστυχώς και πνευματικότητας. Ο κίνδυνος της υποκρισίας ελλοχεύει και μας απειλεί. Ο Θεός να μας φυλάξει.
Με σεβασμό προς όλους
Νίκος Χατζόπουλος - Δράμα
