Τι είναι η εγκράτεια και ποια η θέση της μέσα στην πνευματική ζωή του χριστιανού;
Ετυμολογικά η λέξη εγκράτεια αποτελείται από δύο μέρη. Από το πρόθημα εν και τη λέξη κράτος που σημαίνει δύναμη. Ο εγκρατής δηλαδή, είναι αυτός που κρατεί, που συγκρατεί με άλλα λόγια, τις δυνάμεις του. Η εγκράτεια δηλαδή είναι συνώνυμο της αυτοσυγκράτησης. Μέσα στους αιώνες έχουν γραφεί πολλά για την εγκράτεια, όχι μόνο από τους θεολόγους αλλά και από τους φιλοσόφους. Ο Πλάτωνας για παράδειγμα έλεγε ότι όσο δεν υπάρχει εγκράτεια, επικρατεί η ακολασία. Ο Σενέκας, ένας Ρωμαίος πολιτικός και φιλόσοφος, έλεγε ότι αυτός που εξουσιάζει με την εγκράτεια τον εαυτό του, είναι ισχυρότερος. Ο δε Πλούταρχος, ένας Έλληνας φιλόσοφος της αρχαιότητας έλεγε ότι η εγκράτεια και το μέτρο στην περίοδο της νεότητας, είναι τα διαβατήρια για ευτυχισμένα γηρατειά. Ο Σωκράτης μάλιστα τόλμησε να πει ότι η εγκράτεια είναι ικανή να παρέχει αξιομνημόνευτες ηδονές. Και βέβαια δεν εννοούσε τις σαρκικές ηδονές, αλλά μια βαθύτερη πνευματική ανάταση. Θα μπορούσαμε να πούμε και άλλα που έχουν ειπωθεί στο επίπεδο της ανθρώπινης φιλοσοφίας. Ωστόσο, αυτό που μας ενδιαφέρει να δούμε εδώ, είναι όχι τι λέει η ανθρώπινη σοφία και φιλοσοφία, αλλά τι λέει το Eυαγγέλιο για το θέμα αυτό και κατά πόσο αυτά που λέει το ευαγγέλιο είναι σήμερα επίκαιρα. Στην Καινή Διαθήκη, η εγκράτεια εμφανίζεται στο 5ο κεφ της επιστολής προς Γαλάτας, ως ένα από τα εννέα στοιχεία του καρπού του Αγίου Πνεύματος. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο που αξίζει να αναφερθεί, είναι ότι η εγκράτεια συνδέεται με έναν πνευματικό αγώνα που έχει ως σκοπό ένα στεφάνι άφθαρτο.
«Πας δε ο αγωνιζόμενος εις πάντα εγκρατεύεται, εκείνοι μεν διά να λάβωσι φθαρτόν στέφανον, ημείς δε άφθαρτον». Α΄ Κορ. θ:25
Βλέπουμε εδώ έναν πολύ διδακτικό παραλληλισμό μεταξύ ενός αθλητή και ενός αγωνιστή στα πνευματικά πράγματα. Στον αθλητισμό, γνωρίζουμε καλά ότι όλοι όσοι μπαίνουν στο στάδιο για να αγωνιστούν, δεν μπαίνουν για να χάσουν, αλλά για να κερδίσουν. Η νίκη όμως δεν έρχεται απλά επειδή επιθυμούν τη νίκη και τα φώτα της δημοσιότητας όταν ανεβαίνουν στο βάθρο. Απεναντίας, η νίκη έρχεται επειδή υπήρξε η κατάλληλη προετοιμασία η οποία συχνά έχει και θυσίες. Οι αθλητές που κάνουν πρωταθλητισμό και θέλουν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους, ασκούνται σε αυστηρή εγκράτεια όσον αφορά στη διατροφή τους, δεν ξενυχτούν, δεν κάνουν καταχρήσεις και τα δίνουν όλα στην προπόνηση. Μάλιστα γνωστά ονόματα του αθλητισμού ήταν αυτοί που έφευγαν τελευταίοι από την προπόνηση και έδιναν το καλό παράδειγμα και στους άλλους. Βέβαια το μήνυμα περί εγκράτειας σήμερα ακούγεται παράταιρο και οπισθοδρομικό. Είναι αλήθεια ότι ζούμε σε εποχές όπου η κυρίαρχη αντίληψη έρχεται και σου λέει, ‘‘ζήσε ελεύθερα, απόλαυσε ό,τι βρίσκεται μπροστά σου, ακολούθησε τα πάθη σου, άρπαξε την ευκαιρία που παρουσιάστηκε τώρα μπροστά σου και ας μην οδηγεί πουθενά’’. Ένα μήνυμα σ’ έναν τοίχο στην Αθήνα έγραφε ‘‘ζήσε έντονα, πέθανε νωρίς’’. Όλα αυτά βέβαια τα λέει ένας άνθρωπος που πάνω στην έπαρσή του, νομίζει ότι θα έχει όλον τον κόσμο υπό τον έλεγχό του. Καμιά φορά ακόμη και τον χρόνο νομίζει ότι μπορεί να τον τιθασεύσει, νομίζοντας ότι δεν θα περάσουν τα χρόνια όπου θα κοιτάει πίσω του και θα μετανιώνει για την έλλειψη εγκράτειας στη ζωή του. Εδώ βέβαια στο βιβλίο του Εκκλησιαστή έρχεται και μας φωτίζει ο λόγος του Θεού, ο οποίος απευθυνόμενος στους νέους λέει:
Και ενθυμού τον Πλάστην σου εν ταις ημέραις της νεότητός σου· πριν έλθωσιν αι κακαί ημέραι, και φθάσωσι τα έτη εις τα οποία θέλεις ειπεί, Δεν έχω ευχαρίστησιν εις αυτά. Εκκλησ. ιβ:1
Είναι αλήθεια λοιπόν ότι στις μέρες μας η εγκράτεια ως στάση ζωής, δεν έχει τα ίδια ερείσματα στην κοινωνία σε σχέση με τον παρελθόν. Ακούγαμε παλαιότερα ότι οι άνθρωποι είχαν μεγαλύτερο σεβασμό και ευσέβεια, είχαν περισσότερες αντιστάσεις στις ορμές και τις επιθυμίες τους με βάση τις κοινωνικές αξίες που επικρατούσαν και γενικότερα ήταν περισσότερο συγκρατημένοι στα πάθη και στις αδυναμίες τους. Σήμερα αυτό φαίνεται πως έχει χαθεί. Και επειδή ακριβώς έχει χαθεί είναι ακόμη πιο επίκαιρο και χρήσιμο το Ευαγγέλιο και ο λόγος του Θεού για τον σημερινό άνθρωπο που αναζητά να βρει ξανά το βαθύτερο νόημα της ζωής. Μιας ζωής που έχει σκοπό μια συνάντηση και μια σχέση με τον Ιησού Χριστό και προορισμό τη συνάντηση μαζί του στην αιωνιότητα.
Γιατί η εγκράτεια συμπεριλαμβάνεται στον καρπό του Αγίου Πνεύματος και όχι στα χαρίσματα;
Είναι πολύ διδακτικό αυτό που λέει ο Απόστολος Παύλος:
Πας δε ο αγωνιζόμενος εις πάντα εγκρατεύεται, εκείνοι μεν διά να λάβωσι φθαρτόν στέφανον, ημείς δε άφθαρτον. συνεχίζει λέγοντας, Εγώ λοιπόν ούτω τρέχω, ουχί ως αβεβαίως, ούτω πυγμαχώ, ουχί ως κτυπών τον αέρα,αλλά δαμάζω το σώμα μου και δουλαγωγώ, μήπως εις άλλους κηρύξας εγώ γείνω αδόκιμος. Α΄ Κορ. θ:25-27
Βλέπουμε δηλαδή ότι το βραβείο δεν χαρίζεται χωρίς κόπο. Εδώ ο Απ. Παύλος δεν περπατά απλά μέσα στο πνευματικό στάδιο αλλά τρέχει. Και τρέχει όχι αβεβαίως αλλά με βεβαιότητα ότι Αυτός που ξεκίνησε το καλό έργο στη ζωή του θα το ολοκληρώσει. Δεν μένει όμως μόνο σ’ αυτό. Συνεχίζει λέγοντας ότι ο δρόμος αυτός έχει και μάχες. Εκεί θα κληθεί να πυγμαχήσει σκληρά με αντιπάλους. Και ο μεγαλύτερος αντίπαλος στην πνευματική αυτή μάχη είναι ο εαυτός, είναι το ‘‘εγώ’’ που αντιστέκεται και δεν θέλει να υποταχθεί. Και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να δαμαστεί. Εμείς οι άνθρωποι μοιάζουμε πολλές φορές με κάποια άγρια και ατίθασα άλογα που αρνούνται να δαμαστούν. Εδώ ο Απ. Παύλος μας φανερώνει ότι μέσα από αυτή τη μάχη, όχι μόνο δαμάζει το σώμα του αλλά και το δουλαγωγεί. Το καθυποτάσσει δηλαδή σ’ αυτό που θέλει αυτός. Με άλλα λόγια δεν αφήνει τα πάθη, τις ορμές, τις επιθυμίες να τον καθυποτάξουν, αλλά κάνει ακριβώς το αντίθετο. Τις καθυποτάσσει αυτός! Αυτή είναι η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας. Να βγούμε στο πεδίο της μάχης και να τα βάλουμε με οτιδήποτε δεν αφήνει τον καρπό της εγκράτειας να ανθίσει, να ωριμάσει και να καρπίσει στη ζωή μας. Άρα ένα ζήτημα που ίσως να μην το έχουμε δει τόσο σοβαρά όσο ενδεχομένως θα έπρεπε, είναι το ζήτημα της πνευματικής εξάσκησης. Αυτό είναι κάτι που ο Θεός της ελευθερίας το άφησε απολύτως στην δική μας ελεύθερη επιλογή. Ο Θεός ποτέ δεν θα μας υποχρεώσει να μπούμε στο πνευματικό ρινγκ και να πυγμαχήσουμε. Εάν όμως εμείς το αποφασίσουμε, αυτός μας υπόσχεται ότι θα μας δώσει από τη χάρη Του για να τα καταφέρουμε. Όμως εδώ πρέπει να πούμε ότι υπάρχει και μια παγίδα από την άλλη πλευρά. Και η παγίδα είναι, ο πνευματικός αγώνας που κάνω, να με οδηγήσει στην αυτοδικαίωση, στην έπαρση ή ακόμη χειρότερα στην σύγκριση των πνευματικών μου επιδόσεων σε σχέση με τις επιδόσεις των άλλων. Στην περίπτωση αυτή βέβαια, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τραγικά, καθώς η υπερηφάνεια μπορεί πολύ εύκολα να έχει ένα πνευματικό περίβλημα και να κρύβεται πίσω από αυτό. Έρχεται όμως και πάλι ο ίδιος ο Κύριος να μας πει:
...διότι χωρίς εμού δεν δύνασθε να κάμητε ουδέν. Ιωάν. 15:5,
υπενθυμίζοντάς μας τη γύμνια μας όταν δεν ενεργεί η χάρη του. Η σχέση της εγκράτειας με τα άλλα στοιχεία του καρπού του Αγίου Πνεύματος, μοιάζει με την εικόνα των συγκοινωνούντων δοχείων όπου το ένα επικοινωνεί και τροφοδοτεί το άλλο. Για παράδειγμα ο καρπός της αγάπης έρχεται και υποστηρίζει την εγκράτεια και η εγκράτεια αντίστοιχα, έρχεται και τροφοδοτεί την ειρήνη και ούτω καθεξής. Ο καρπός στην πνευματική ζωή με άλλα λόγια, είναι κάτι που αφορά το όλον της πνευματικής ζωής και δεν μπορεί να σπάσει σε κομμάτια όπου το ένα να είναι άσχετο ή σε σύγκρουση με το άλλο. Το αντίθετο. Τα πάντα στην πνευματική ζωή συσχετίζονται αρμονικά, γιατί πολύ απλά είναι Ένας αυτός που αυξάνει τον καρπό και είναι ο ίδιος ο Κύριος.
Λευτέρης Τοπάλογλου
Κοζάνη
